De ontmaskering van een Russische troll, nonsens over de Bondsdag en hoe Trump écht koikarpers voerde

De ontmaskering van een Russische troll, nonsens over de Bondsdag en hoe Trump écht koikarpers voerde

15 november 2017 0 Door Riffy Bol

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: nepnieuwsstroom, geliefde twitteraar is troll en onzine-gallore.

Factcheckers kunnen nepnieuwsstroom op Facebook niet aan

Er komt teveel nepnieuws voorbij op Facebook om alles te checken of tegen te houden, blijkt uit een rondgang van Bloomberg langs de vijf factcheckpartners van het sociale netwerk. PolitiFact, Snopes, ABC News, factcheck.org en de Associated Press hebben lang niet genoeg capaciteit om alle onzinlinks van het platform eruit te filteren.

Facebook stelde zelf laatst dat, als er eenmaal een onzinlabel op een bericht is geplakt door de checkers, het verkeer naar dat internetadres met 80 procent afneemt. Dat gebeurt echter pas na gemiddeld drie dagen, als het bericht al vele duizenden ‘slachtoffers’ heeft gemaakt. Daarbij kunnen de aangesloten factcheckers een nepverhaal alleen labelen, maar moeten Facebookgebruikers naar hun website surfen om te zien waarom een bericht foutief is.

Bloomberg zag meer beren op de weg. De ambities van de betrokken factcheckers lopen nogal uiteen: de een probeert vijf verhalen per week onderuit te halen, een ander streeft juist naar honderd ontkrachte nepnieuwtjes per maand. Wat ook niet echt voor gelijke monniken, gelijke kappen zorgt: de ene website zou naar verluidt 100.000 dollar per jaar aan vergoeding krijgen van Facebook, terwijl een ander het voor nop doet.

Experiment van Facebook mislukte behoorlijk

Sinds de erkenning dat Facebook een rol heeft gespeeld in de misinformatie gedurende de Amerikaanse presidentsverkiezingen, runt het platform de ene test na de andere. De laatste in dat voorlopige rijtje is een experiment om reacties die het woord ‘fake’ bevatten steevast bovenaan te zetten onder nieuwsberichten, aldus de BBC.

Gevolg was dat onder stukken van de BBC, The Economist, The New York Times en The Guardian bijdragen kwamen te staan die op het neppe gehalte wezen van de respectievelijke media. Waar deze test tot zou moeten leiden, is vooralsnog een raadsel.

Russische verkiezingsberichten presteerden ook goed op Instagram

 

instagram-1581266_1920

Beeld: Pixabay/CC0

Eerder zagen we al dat de Russen de Amerikaanse verkiezingen met groot enthousiasme probeerden te beïnvloeden via Facebook en Twitter. Nu krijgen we ook een beeld van de Russische campagne op Instagram. Volgens advocaat Colin Stretch, die Instagrams moederbedrijf Facebook vertegenwoordigt, hebben circa 120.000 berichten op het beeldplatform zo’n 16 miljoen Amerikanen bereikt.

Hoe de Russische advertenties op sociale media eruit zien

In dezelfde week dat onder meer Facebook zich moest verantwoorden in het Amerikaanse Congres, openbaarde het House Intelligence Committee een aantal Russische advertenties. In een analyse schrijft de Volkskrant dat Rusland het Amerikaanse debat wilde ‘polariseren bij gevoelige onderwerpen als seksuele geaardheid, geloof of wapenbezit’. Dankzij het geavanceerde targeting-systeem waarmee bedrijven en instanties op Facebook advertenties heel gericht naar gebruikers kunnen sturen, lukte dat feilloos. The New York Times maakte een overzicht van de Russische posts.

russische advertentie

Een voorbeeld van een Russische advertentie op Instagram. De metadata laten zien dat de maker zich richtte op mensen die onder meer God, Ron Paul en het christendom hebben ‘geliket’. De advertentie is 71 keer gezien en 14 gebruikers klikten op de bijbehorende link. De reclame stond 24 uur online en kostte omgerekend 92 eurocent om te promoten op Instagram. Beeld: House Intelligence Committee

Nieman Lab zette tot slot op een rij wat de hoorzittingen van de Amerikaanse Senaat ons hebben geleerd. Het journalistieke onderwijscentrum stelt bijvoorbeeld dat Google zich gemakkelijker door de overhoringen heenwerkte dan Facebook en Twitter. Voorts zouden Russische Facebookaccounts minstens 60 politieke bijeenkomsten van de grond hebben laten komen, doneert Twitter zijn advertentie-inkomsten van Russia Today aan onderzoek en zette Alexis Madrigal van The Atlantic de hoge click-through rates (soms bijna 20 procent) in een tabel.

Amerikaanse media gebruikten tweets van Russische nepaccounts

Belangrijke Amerikaanse nieuwskanalen als The Washington Post, Vox en BuzzFeed zijn het afgelopen jaar regelmatig in het nepnieuws van Russische Twittertrolls getrapt. Dat blijkt uit een analyse van technologiewebsite Recode en media-analysebureau Meltwater. De Amerikaanse overheid heeft tot nu toe 2.752 Twitteraccounts geïdentificeerd als neppers uit Rusland. Newsweek berichtte over het volledige overzicht van de inlichtingencommissie van de Democraten.

The Washington Post nam vorig jaar zeker acht keer een onzintweet over in zijn nieuwsberichten, aldus Recode. Onder meer in een artikel over de Syrische burgeroorlog ging ‘The Post’ de fout in. Na de berichtgeving van Recode plaatste de krant meteen een rectificatie.

Ook andere nieuwsdiensten letten niet goed genoeg op. De Miami Herald, een dagblad uit Florida, gebruikte in een verhaal over talkshowhost Trevor Noah van The Daily Show een tweet van het account @BlackToLive. Recode en Meltwater verbinden die gebruiker nu aan de eerdergenoemde Russische trollenfabriek.

De geliefde rechtse twitteraar die een Russische troll bleek

Ze werd verguisd door journalisten, historici en beroemdheden en omarmd door rechtse internetgebruikers. Jenna Abrams had haar woordje klaar over een keur van onderwerpen – van ballistische raketten tot Kim Kardashian en de vlag van de Confederatie. Maar nu blijkt: Jenna Abrams bestaat helemaal niet, maar is een product van de Internet Research Agency, beter bekend als de Russische troll farm in Sint-Petersburg.

De vermeende Amerikaanse blogger had zo’n 70.000 volgers op Twitter, meldt The Daily Beast. Het account werd opgericht in 2014 en dwaalde in 2016 steeds verder richting thema’s als immigratie, segregatie en Donald Trump, aldus de nieuwswebsite. Uit een analyse van The Daily Beast blijkt dat ‘Abrams’ is genoemd in nieuwsberichten van onder meer de kranten USA Today, The Washington Post en The Telegraph, het rechtse platform InfoWars, CNN, de BBC en BuzzFeed.

De Russische trolls deden er alles aan om Jenna Abrams geloofwaardig over te laten komen, schrijft The Daily Beast. Ze had niet alleen een populair Twitteraccount, maar tevens een eigen website, een pagina op blogsite Medium, een persoonlijk Gmail-adres en een GoFundMe-profiel voor crowdfunding.

De ineenstorting van het imperium van Amerika’s nepnieuwskoning

paulhorner

Paul Horner (rechts) met voormalig basketballer Charles Barkley. Foto: Paul Horners Facebookpagina

Tot 18 september dit jaar was Paul Horner de bekendste nepnieuwsverspreider van de Verenigde Staten. Maar sinds zijn plotselinge dood op die datum zijn zeker 20 bullshitsites van hem verdwenen, blijkt uit onderzoek van Poynter. De 38-jarige Horner had er een handje van om neppe internetadressen te gebruiken, zoals abcnews.com.co of cnn.com.de. Hij verdiende naar eigen zeggen 3.000 tot 6.000 dollar per maand met zijn fake news-imperium.

Horners ‘werk’ grensde soms ook meer aan satire dan aan puur nepnieuws. Hij creëerde volgens Poynter een nepdatingsite voor leden van Islamitische Staat en zette een niet-bestaande productwinkel op voor de verzonnen dolfijn Fappy. Poynter constateerde verder dat Horners blog inmiddels offline is gehaald.

Nieuwste verificatietool is een Duits-Griekse samenwerking

Er lijkt geen week voorbij te gaan, of er is weer een nieuwe verificatietool beschikbaar op het net. Deze keer is dat Truly Media, een samenwerking tussen de innovatietak van de Duitse omroep DW en diens Griekse collega’s van het Athens Technology Center. Aan het platform is 15 maanden gewerkt met financiële steun van Googles Digital News Initiative en weekt zich nu los uit de bèta.

De bedoeling van Truly Media is het in real-time verifiëren van user-generated content (UGC), ofwel inhoud die wordt geleverd door ‘gewone’ gebruikers c.q. burgers. Journalisten kunnen zich samen op één item storten, bronnen toevoegen en deze checken aan de hand van sites als Facebook, Twitter, YouTube en VKontakte. Ook handig: factcheckers kunnen te allen tijde een checklist bijhouden om de effectiviteit van hun check bij te houden.

Bits of Freedom gebruikt nepbrief als waarschuwing tegen sleepwet

DNy66UPU8AALDU5

De nepbrief van Bits of Freedom. Foto: Politie Charlois/Twitter

Nepnieuws komt in vele soorten en maten. Soms wordt het niet gebruikt om mensen te misleiden, maar om ze te waarschuwen of te vermaken (denk aan satire). In die laatste categorie valt de nepbrief die burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom recent rondstuurde aan 20.000 Nederlanders. Daarin waarschuwt de groep, die opkomt voor digitale veiligheid, namens de verzonnen ‘Rijksveiligheidsdienst’ voor de gevolgen van de sleepwet.

Deze wet, officieel de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) geheten, wordt in januari ingevoerd. In maart vindt er een raadgevend referendum over plaats. NRC-columnist Marc Hijink kon zich niet zo vinden in de actie van Bits of Freedom: ‘Er is al genoeg nep in omloop. Phishing mails in je inbox, fake news op Facebook, Tony Chocolonely die zogenaamd ‘naar de beurs’ ging’. BoF-directeur Hans de Zwart dient hem van repliek in de column: ‘We wilden niemand op het verkeerde been zetten. Daarom is meteen duidelijk het scenario verzonnen is.’

Zo herken je bullshitaccounts op Facebook

Eindelijk weer een stuk over Facebook dat niet direct aan Rusland gerelateerd is (maar wel aan Macedonië). Technologie-auteur Zachary Elwood plaatste op zijn Medium-blog een fijne uitleg over hoe je een nepaccount kunt herkennen op Facebook. Hier enkele van zijn tips kort op een rij:

  • Kijk altijd naar de URL van een Facebookprofiel. Deze kan flink verschillen van de naam die op het profiel zelf wordt getoond;
  • Zoek zo ver mogelijk terug in iemands foto-archief: recente foto’s kunnen verbloemen dat je wel degelijk met een nepprofiel te maken hebt;
  • Analyseer de vriendenlijst: grote kans dat hier ook een hoog aantal nepgebruikers tussen zit;
  • Doorzoek de posts die een profiel in het verleden heeft geschreven – wellicht zijn die geschreven in een andere taal of met andere onderwerpen;
  • Check de likes en interesses: als een profiel duidelijk één (politieke) voorkeur heeft, kan dat wijzen in de richting van een fake-Facebooker;
  • Bekijk de datum waarop iemand een belangrijke levensgebeurtenis toevoegt: als je je op dezelfde dag inschrijft aan een universiteit én gaat werken bij een typisch Amerikaans bedrijf (bijvoorbeeld General Motors), is dat weinig geloofwaardig.

Met mediawijsheid kun je niet vroeg genoeg beginnen

Concepten om nieuws beter te begrijpen (alsmede het tot stand komen daarvan) bestaan al in Nederland. Weinig steken echter zo goed in elkaar als Nieuwsbegrip, een initiatief van de Rotterdamse onderwijsontwikkelaar CED-groep. Deze methode ontwikkelt handleidingen en opdrachten om bijvoorbeeld nepnieuws te herkennen, het auteursrecht onder de knie te krijgen en om nieuwkomers beter te leren lezen middels nieuwsartikelen.

De start-up DROG probeert het andersom: laat gebruikers niet begrijpen hoe je met nepnieuws moet omgaan, maar laat het ze zelf maken. Dit door middel van een spel, dat is ontworpen door Ruslanddeskundige Ruurd Oosterwoud en sociaal psycholoog Sander van der Linden.

Tegen Vice vertelt Oosterwoud een verontrustende anekdote. DROG gaf laatst een workshop aan een groep scholieren, aan wie men de opdracht gaf om nepnieuws te maken en te verspreiden op sociale media. Het was een uurtje werk en sorteerde meteen resultaat: aan het einde van die dag had hun website 500 bezoekers over de vloer gekregen en was een neppetitie door 50 mensen ondertekend.

#Koigate: media verspreidden een keer zélf nepnieuws over Trump

shinzc58d_abe_and_donald_trump_in_washington2c_d-_c-_28529

De Japanse premier Shinzo Abe en de Amerikaanse president Donald Trump in Washington D.C. Foto: Prime Minister of Japan/Kantei

Bijna een jaar na zijn inauguratie zijn de media nog altijd niet vergeten dat Donald Trump volslagen nonsens verkondigde over de opkomstcijfers bij zijn beëdiging als 45ste president van de Verenigde Staten. Maar deze maand waren het diezelfde media die hun hand in eigen boezem moesten steken.

Tijdens een werkbezoek aan Japan voerden Trump en de premier van dat land, Shinzo Abe, emmers vol visvoer aan een vijver met koikarpers. Al snel doken foto’s en gifjes op van de Amerikaanse president die, lomp als hij is, meteen een hele sloot aan voedsel het water in kieperde. Klopt niets van, oordeelden PolitiFact en Gizmodo geheel terecht: Trump volgde juist het voorbeeld van de Japanse premier, die daarvoor exact hetzelfde deed.

Na dit zoveelste presidentiële akkefietje, inmiddels omgedoopt tot #Koigate, moesten journalisten van publicaties als Bloomberg en The Washington Post hun aanvankelijke versie van de gebeurtenis bijstellen.

Onzin-galore tijdens de Duitse verkiezingen

In tegenstelling tot Amerika heeft Duitsland relatief weinig last gehad van nepnieuws tijdens zijn verkiezingen, zo luidt de consensus inmiddels. First Draft News heeft toch een aantal interessante onzinberichten uit de pap kunnen vissen. Waaronder:

  • Bondskanselier Angela Merkel zou zelf de rechtspopulistische partij Alternative für Deutschland hebben opgericht (ontkracht door de Oostenrijkse site Mimikama);
  • De Duitse tabloid Express beweerde dat vluchtelingen en masse aankwamen op de stranden van Zuid-Spanje. Slaat nergens op, was de kritiek van Bildblog;
  • Merkel zou ook vurig hopen op 12 miljoen immigranten, wist de conservatieve Oostenrijkse krant Der Wochenblik. Het Duitse tijdschrift Der Spiegel haalde die claim snel onderuit, maar niet voordat het onzinverhaal al 40.000 keer was gedeeld;
  • De AfD retweette een nepbericht over een vermeende Antifa-activiste. Zij bleek echter bij Merkels partij de CDU te horen, aldus de factcheckrubriek van omroep ARD;
  • Al wat ouder, maar nog even bespottelijk: in 2015, op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis in Duitsland, circuleerden op Facebook een brief die zogenaamd van het ministerie van Binnenlandse Zaken in de deelstaat Noordrijn-Westfalen afkomstig was. Nog enkele dagen deed het document de ronde op sociale media, totdat de bondstaatminister Herbert Reul ingreep.

Europa’s strijd tegen de tentakels van virale verzinsels

21467337770_bb49cb2b20_b

Eurocommissaris Frans Timmermans, die zich hard maakt voor het bestrijden van nepnieuws in Europa. Foto: PES Communications/Flickr/CC BY-NC-SA 2.0

Veel Europeanen zijn zich goed bewust van het feit dat Amerikanen flink van hen verschillen – en vice versa. Dat is niet anders bij de aanpak van fake news: Europeanen geloven in streng overheidsingrijpen indien gewenst, Amerikanen zijn vaak wars van welke vorm van federale interventie dan ook. De Columbia Journalism Review bekeek de standpunten aan beide zijden van de Atlantische Oceaan.

Alvast een sterk contrast: in Amerika wil Facebook cursussen over mediawijsheid aan kinderen aanbieden; Duitsland gaat socialemediabedrijven voor 50 miljoen euro beboeten als zij binnen 24 uur niets doen aan gemelde haatzaaierij op hun servers. CJR prijst de journalistiek in Europa: betrouwbare kanalen als de BBC, de Zweedse publieke radio en Deutsche Welle, alsook gratis abonnementen in Frankrijk en subsidies voor kranten in Oostenrijk, Zweden en Noorwegen.

Maar ook Europa heeft nog een lange weg te gaan tegen ongewenste inhoud op het internet, bericht de Columbia Journalism Review. Denk aan het wettelijke onderscheid tussen beledigen en haatzaaien, de verdeeldheid tussen EU-landen die het allemaal eens moeten zijn om wetgeving erdoor te krijgen, en het gebrek aan data over Europees nepnieuws – in tegenstelling tot de Amerikaanse variant.

Het is daarom goed nieuws dat de Europese Unie concrete stappen onderneemt tegen fake news. Volgend jaar wordt de zogeheten East Stratcom Task Force, een netwerk dat desinformatie in Europa in de gaten houdt en waar mogelijk tegengaat, uitgebreid van 14 naar 25 à 30 medewerkers, schrijft NU.nl.

Ook een publieke raadpleging staat op het programma, meldt de grootste nieuwssite van Nederland. De EU roept nieuwsmedia, onderzoekers, sociale media, overheden en factcheckers op om mee te praten.

Wetenschappelijk nepnieuwsonderzoek van de week

Niet alleen in journalistieke en politieke kringen, maar ook in de wereld van de wetenschap is fake news ondertussen een bloedserieus thema geworden. Afgelopen week publiceerden twee onderzoekers van de Universiteit Gent hun bevindingen. Jonas De Keersmaecker en Arne Roets bekeken bij 390 proefpersonen hoe zij hun inzichten bijstelden, nadat zij te horen kregen dat hetgeen wat zij hadden gelezen, niet klopte.

Hun conclusie: de mate waarin iemand zijn kennis bijstelt, heeft te maken met zijn of haar cognitieve vaardigheden. Personen die cognitief minder sterk zijn, schikken hun standpunt minder naar de aan hen gepresenteerde waarheid. Zij blijven, met andere woorden, meer bevooroordeeld en neigen dan nog steeds naar de eerste (foutieve) informatie die zij voorgeschoteld kregen.

Haatpropaganda is een ‘hot topic’, ontdekt Maarten Keulemans

Maarten Keulemans, wetenschapsredacteur en – zo kunnen we inmiddels stellen – ‘factchecker des Volkskrants’ – maakt zich al een tijdje woest over haatpropaganda op internet. Hij besloot er een video over te maken, die volgens nepnieuwsonderzoeker Peter Burger meer dan een miljoen keer werd bekeken.

Keulemans noemt enkele voorbeelden van haatzaaiend nepnieuws die ook in Nederland gretig aftrek vonden. Moslimvluchtelingen die in Litouwen een kerstmarkt kort en klein zouden hebben geslagen (in werkelijkheid waren het rassenrellen in de Amerikaanse stad Baltimore); een vermeend Amsterdams meisje dat werd bekogeld met vuurwerk (dit bleek te zijn gefilmd in het centrum van de Ierse hoofdstad Dublin); en ‘Petra uit Leeuwarden’ die in het metrostation van een trap wordt getrapt, was eigenlijk een vrouw in Berlijn.

En tot slot: een flatgebouw op de Marshallaan in Utrecht bevat boven de ingang een Arabisch teken. Keulemans zoomt uit en laat zien: de flat telt in totaal zeven ingangen, waarboven steeds in een andere taal het woord ‘welkom’ staat. Dat weerhield een PVV-lid er niet van om het bericht de wereld in te slingeren. Om Peter Burger te citeren: ‘Ik zou het rechtzetten.’