Lariekoek over de ‘smart blockchain’, een factcheckteam voor Italië en nepnieuws van ‘Big Tobacco’ en ‘Big Pharma’

Lariekoek over de ‘smart blockchain’, een factcheckteam voor Italië en nepnieuws van ‘Big Tobacco’ en ‘Big Pharma’

7 februari 2018 0 Door Riffy Bol

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: Sleepwet, big Tabbaco en een smart blockchain.

Techjournalisten factchecken onzin van nepdeskundige Rian van Rijbroek

Nieuwsuur moest vorige week diep door het stof. Het actualiteitenprogramma dacht dat het een ‘expert’ op het gebied van cyberveiligheid had uitgenodigd: Rian van Rijbroek. Haar optreden op tv deed flink wat stof opwaaien in Nederland, en échte deskundigen waren er als de kippen bij om haar uitspraken van een nodige dosis waarheid te voorzien.

Het optreden van Rian van Rijbroek bij Nieuwsuur, op 29 januari 2018.

Onder meer techjournalist Daniël Verlaan van RTL en Joost Schellevis van de NOS, beide met jarenlang expertise in dit onderwerp, factcheckten erop los. Het blog ‘Feit of Fake’ ging de beweringen van Van Rijbroek over haar vermeende werkgeschiedenis na en vond de nodige hiaten.

Gelukkig heeft Nieuwsuur vervolgens zelf een aantal twijfelachtige claims van Van Rijbroek op een rij gezet en voorgelegd aan mensen die wél verstand van zaken hebben. De belangrijkste weerleggingen:

  • Apps om mobiel te bankieren zijn wel degelijk veiliger dan internetbankieren op je pc;
  • Een digitale aanval op een geldautomaat staat compleet los van een DDoS-aanval, waar drie Nederlandse banken en de Belastingdienst afgelopen week mee kampten;
  • Van Rijbroeks bewering dat Rusland, China of Iran achter de aanval zit, berust vooralsnog op speculatie. Voor een eerdere DDoS-aanval op Bunq in september 2017 is inmiddels een 18-jarige jongen uit Oosterhout in de kraag gevat door de politie.

De gedachtegang van Arjen Lubach, dat Van Rijbroek en haar co-auteur Willem Vermeend voor hun goeddeels geplagieerde (en tijdelijk uit de schappen gehaalde) boek De wereld van cybersecurity en cybercrime al bluffend nietszeggende hypebegrippen naar elkaar riepen, lijkt niet eens zo vergezocht. Onderzoeker Victor Gevers tegen Nieuwsuur over de zogenaamde ‘smart blockchain’, een stokpaardje van Van Rijbroek: ‘Dat klinkt als twee hypewoorden die aan elkaar zijn gekoppeld.’

Neppe twitteraars verdwijnen als sneeuw voor de zon na NYT-artikel

26300767786_855a107d2b_o

Een applicatie voor Twitterbots. Beeld: Amit Agarwal/Flickr/CC BY 2.0

Het razend knappe artikel ‘The Follower Factory’ in The New York Times bracht vorige week veel teweeg in de wereld van sociale media. Daaruit bleek dat miljoenen Twitteraccounts van beroemdheden op dat platform nep zijn, bij elkaar zijn geveegd met informatie van zo’n 55.000 bestaande personen. Het bedrijf dat zich hierop stort, Devumi, lijkt al snel na het verschijnen van het verhaal een miljoen nepaccounts te hebben verwijderd, schrijft de krant.

De New York Times zag talloze volgers verdwijnen bij onder andere zanger Clay Aiken, acteur John Leguizamo en de Britse zakenvrouw Martha Lane Fox. Twee senatoren uit de Amerikaanse staat Connecticut hebben de Federal Trade Commission (de Amerikaanse variant op de Autoriteit Consument & Markt) opgeroepen om een onderzoek te starten, aldus de NYT. In New York en Florida lopen inmiddels ook onderzoeken.

Het valt mee met nepnieuws in Frankrijk en Italië, aldus Oxford-onderzoekers

G7_Taormina_Paolo_Gentiloni_Emmanuel_Macron_handshake_2017-05-26_(cropped)

De Italiaanse premier Paolo Gentiloni en de Franse president Emmanuel Macron. Foto: G7 Summit/Wikimedia Commons/CC BY 3.0 IT

De Franse president Macron en de Italiaanse ex-premier Matteo Renzi zijn bezorgd over de verspreiding van fake news in hun landen. Als het aan Macron ligt, krijgt de Franse overheid de macht om in verkiezingstijd aantoonbaar onware informatie van het net te verwijderen; in Italië is een politie-eenheid opgezet die zich bezig houdt met nepnieuws.

Ondanks alle alarmistische berichten, lijkt het wel mee te vallen met het nepnieuws in deze landen. Dat concluderen vier onderzoekers van het Reuters Institute for the Study of Journalism, onderdeel van de universiteit van Oxford. Nepnieuwswebsites bereikten in 2017 maximaal 3,5 procent van de Franse en Italiaanse bevolking, is één van hun bevindingen. De meeste onzinadressen kreeg slechts 1 procent van beide landen onder ogen.

De populairste ‘mainstream-media’ komen terecht bij een veelvoud aan Fransen en Italianen: ruim één op de vijf Fransen komt iedere maand in aanraking met de krant Le Figaro, en meer dan de helft van Italië leest elke maand wel iets van het dagblad La Repubblica, schrijven de Oxford-wetenschappers.

Ook qua leestijd valt de impact van fake news in het niet bij ‘real news’. De meest geliefde onzin-url’s in Frankrijk werden gezamenlijk 10 miljoen minuten per maand gelezen; de krant Le Monde maar liefst 178 miljoen minuten. In Italië bracht men niet minder dan 443 miljoen minuten door met, wederom, La Repubblica.

Eén uitzondering die de onderzoekers in Oxford aantroffen, was de Franse nepnieuwssite Sante+ Magazine, die 11 miljoen bezoekers per maand wist te lokken. Dat is vijf keer zoveel als bij gevestigde media als Le Monde en Libération.

Facebook zet een factcheckteam in voor de Italiaanse verkiezingen

Sinds deze week beschikt Facebook over een onafhankelijk factcheckteam in Italië, naar aanloop van de parlementaire verkiezingen op 4 maart. De groep blijft tot zeker eind dit jaar actief en is de vijfde proef die Facebook uitvoert met een factcheckteam, meldt The Washington Post.

De factcheckers komen van Pagella Politica, het enige Italiaanse factcheckcollectief dat is aangesloten bij het Amerikaanse International Fact-Checking Network (IFCN). Het verschil met andere factcheckexperimenten is volgens Facebook dat de Italianen niet wachten op nepnieuwsmeldingen, maar daar actief naar op zoek gaan.

Donald Trump liegt weer eens over zijn kijkcijfers

De eerste State of the Union van de Amerikaanse president Donald Trump.

De toon van het huidige Amerikaanse presidentschap werd meteen gezet na de inauguratie van Donald Trump. Zijn toenmalige woordvoerder Sean Spicer verkondigde eigenwijs dat de opkomst naar Trumps inzwering in Washington DC de grootste ooit was. Ditmaal nam Trump zelf de touwtjes in handen: volgens hem was het aantal kijkers naar zijn eerste State of the Union het hoogste aller tijden.

Inderdaad keken 45,6 miljoen mensen naar de belangrijkste presidentiële toespraak van het jaar, bericht onderzoeksfirma Nielsen. Maar waren dat de meeste mensen ooit? Nee, dat klopt, niet: Barack Obama scoorde in 2010 bijvoorbeeld 48 miljoen mensen, en George W. Bush behaalde in 2001 zelfs 52 miljoen toeschouwers, schrijft NU.nl.

Mannen met griep: aanstellers of in ergere staat dan vrouwen?

Mannen die een hardnekkig griepvirus oplopen, zouden daar daadwerkelijk meer last van hebben dan vrouwen, berichtte het prestigieuze medische tijdschrift The British Medical Journal in zijn kerstnummer. Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans nam dit nieuws over, maar kwam daar na uitzoekwerk van voormalige collega Hans van Maanen op terug.

De ‘griepfactcheck’ van Volkskrant-redacteur Maarten Keulemans.

Van Maanen ontdekte onder meer dat er geen statistisch significant verschil bestaat tussen mannen en vrouwen die wegens griep worden opgenomen in het ziekenhuis, vertelt Keulemans. En de claim dat mannen er twee keer zo lang over doen om te herstellen van een luchtweginfectie, voerde de oud-columnist terug op een krakkemikkige enquête in een erotisch tijdschrift.

Keulemans vroeg het BMJ om onderbouwing en kreeg als mager antwoord terug dat het stuk ‘geen echt onderzoeksartikel’ betrof.

De tabaks- en geneesmiddelenindustrie hebben jaren ervaring met fake news

addict-84430_1920

Foto: Pixabay/CC0

Ver voordat Donald Trump het begrip ‘fake news’ naar nieuwe hoogten stuwde, waren de tabaks- en geneesmiddelenindustrie al volop bezig met wat we nu nepnieuws zouden noemen. Al in de jaren negentig probeerde ‘Big Tobacco’ ongunstig nieuws uit het daglicht te houden – en als dat niet lukte, om het frontaal aan te vallen, blijkt uit een groot stuk van schrijver Paul Thacker voor Statnews.

Zo ontdekte Thacker dat een columnist voor Fox News betaald werd door de tabaksindustrie en dat een wetenschappelijke tijdschrift over toxicologie en farmacologie bijeenkomsten hield bij een advocatenkantoor dat bedrijven beschermde tegen de Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit FDA, en las hij over columnwebsite Tech Central Station, die werd beheerd door een PR-firma die weer werkte voor fossielebrandstoffenbedrijf ExxonMobil om twijfel te zaaien over klimaatwetenschap .

Na een jaar samenwerking ontmoeten factcheckers en Facebook elkaar

Vandaag bespreken factcheckers van onder andere Libération, Snopes en FactCheck.org hun samenwerkingsverband met Facebook, op diens hoofdkantoor in Californië. Uit een rondgang van Poynter blijkt dat de factcheckorganisaties hopen op meer transparantie van Facebook, bijvoorbeeld over het mechanisme waarmee het bedrijf nepnieuws ‘flagt’.

Volgens Poynter zijn PolitiFact en FactCheck.org tevreden over de samenwerking met Facebook, terwijl Snopes nog twijfels heeft over de effectiviteit ervan. Een ander probleem dat de feitencontroleurs naar verwachting met Facebook zullen bespreken, is het kopiëren van nepnieuws door andere nepnieuwssites.

Nepnieuws wordt voor een groot deel verspreid door Trump-aanhangers, stelt nieuw onderzoek

Het ‘Computational Propaganda Research Project’ van Oxford University onderzoekt sinds 2014 de invloed van internationale desinformatie. Deze week brengt het de resultaten naar buiten van een studie naar nepnieuwsverspreiding door 13.000 Twitteraccounts. De Oxford-wetenschappers zagen dat 55 procent van de onzin werd verkondigd door de ruim 2.000 pro-Trump-accounts die ze identificeerden in de steekproef. Anders gezegd: een zesde van de bekeken accounts deelt ruim de helft van het nepnieuws.

De onderzoekers brachten alle tweets van de 13.000 gebruikers tussen 20 oktober 2017 en 18 januari 2018 in kaart, schrijft Mother Jones. Trump-sympathisanten werden onder andere gevonden door te zoeken op de hashtag #MAGA (‘Make America Great Again’). Niet in acht genomen is of hier ook bots tussen zitten, meldt het linkse tijdschrift.

In hetzelfde tijdsbestek van 90 dagen keken de ‘Oxforders’ naar 47.000 openbare Facebookpagina’s. Hier ontstaat hetzelfde beeld: 60 procent van het nepnieuws werd gedeeld door extreemrechtse accounts. Het onderzoek merkte ook een duidelijk onderscheid aan tussen conservatieve en extreemrechtse gebruikers: de eerste groep deelt slechts voor 20 procent nepnieuws.

Inlichtingendiensten zien geen verband tussen ‘sleepwet’ en nepnieuws

zoetermeer_de_leyens_aivd_kantoor_28129

Het hoofdkantoor van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) in Zoetermeer. Foto: S.J. de Waard/Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0

Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) houdt zich vooral bezig met twee onderwerpen: het referendum over de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv) en het fenomeen nepnieuws. In een interview met NRC geven de bazen van de inlichtingendiensten AIVD en MIVD in ieder geval aan geen verband te zien tussen beide thema’s.

‘Hooguit kun je met de nieuwe mogelijkheden [van de nieuwe Wiv, RB] meer ontdekken over producenten van nepnieuws zoals Russische trollenfabrieken’, zegt MIVD-hoofd Onno Eichelsheim tegen de krant. AIVD-baas Rob Bertholee zegt tegen NRC dat geheime diensten zich daar überhaupt niet mee bezig moeten houden: ‘Daar gaan wij niet over. Doe je dat wel, ben je als dienst aan het politiseren.’

NRC sprak ook Ollongren zelf over deze onderwerpen. De minister is voor het doorgaan van de omstreden Europese nepnieuwsdienst EU vs Disinfo, die recentelijk in opspraak kwam toen het citaten in Nederlandse media als nepnieuws aanvinkte. De D66’er wil echter niet dat de overheid websites of sociale netwerken gaat censureren in geval van nepnieuws – zoals Macron in Frankrijk overweegt -, maar de onzin ‘markeren’, zegt ze tegen NRC.

De link tussen beide vraaggesprekken komt in zicht als de krant vraagt of Nederland voldoende beschermd is tegen nepnieuwscampagnes uit het buitenland, ten tijde van de gemeenteraadsverkiezingen en het gelijktijdige Wiv-referendum. Ollongren geeft een enigszins ontwijkend antwoord: ‘Iedereen is zich er nu van bewust, ik heb de gemeenten er ook op gewezen. We houden het in de gaten.’